Spis treści:
- Raport labolatorium IVF
- Jakie informacje znajdę w raporcie laboratorium IVF?
- O czym warto pamiętać czytając raport laboratorium IVF?
Raport labolatorium IVF
Procedura zapłodnienia pozaustrojowego przeprowadzana w laboratoriach IVF polega na pobraniu komórek rozrodczych żeńskich i męskich, ich połączeniu, a następnie hodowli i obserwacji zarodków. Zarodki, które rozwijają się prawidłowo mogą być podane (embriotransfer) lub zamrożone i przechowywane (kriokonserwacja). Zgodnie z obowiązującym prawem (Ustawa o leczeniu niepłodności i towarzyszące jej rozporządzenia, w szczególności Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 października 2015 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinna odpowiadać dokumentacja dotycząca komórek rozrodczych i zarodków) każdy etap procedury jest dokumentowany, a rozwój zarodków indywidualnie śledzony i opisywany. W zależności od laboratorium, w którym przeprowadzane jest zapłodnienie, pacjenci otrzymują różnie skonfigurowane raporty, jednakże zawsze znajdują się w nich podstawowe informacje dotyczące komórek rozrodczych (komórek jajowych i plemników) oraz zarodków.
Jakie informacje znajdę w raporcie laboratorium IVF?
W każdym raporcie laboratorium IVF znajdują się informacje dotyczące:
- liczby uzyskanych komórek jajowych – jest to liczba komórek pobranych w trakcie punkcji jajników. Warto pamiętać, że mimo, że liczbę komórek można oszacować obserwując wzrost pęcherzyków na USG w trakcie stymulacji, to ostatecznie nie z każdego pęcherzyka uzyskiwana jest komórka jajowa. Komórki izolowane z płynu pęcherzykowego otoczone są ciasno przez tzw. komórki folikularne (komórki odżywcze), dlatego tez często liczba uzyskanych komórek określana jest jako liczba „kompleksów” – COC (cumulus –oocyte complex). Na tym etapie jeszcze niewiele można powiedzieć o jakości komórek i ich potencjale rozwojowym,
- liczby dojrzałych (MII) komórek jajowych – aby komórka mogła być prawidłowo zapłodniona musi znajdować się w odpowiedniej fazie rozwoju/podziału – dojrzewania mejotycznego. Około 2-4 godzin po pobraniu komórki są oczyszczane z otaczających je komórek folikularnych i oceniane. Do zapłodnienia i/lub mrożenia kwalifikują się komórki znajdujące się w metafazie drugiego podziału mejotycznego – określane w skrócie jako MII (od metafaza II). Komórki niedojrzałe (MI – metafaza I, GV- profaza) lub zdegenerowane nie mogą zostać wykorzystane,
- parametrów nasienia – przed wykonaniem zapłodnienia pozaustrojowego nie jest wykonywane pełne badanie nasienia (seminogram), jednakże jego podstawowe parametry są zawsze oceniane. Na protokole znajdują się zazwyczaj informacje dotyczące koncentracji, ruchliwości i morfologii plemników przygotowanych do zapłodnienia (po preparatyce) lub/i nasienia natywnego (przed preparatyką),
- liczby prawidłowo zapłodnionych komórek (zygot) – w pierwszej dobie po zapłodnieniu (dzień pobrania komórek i zapłodnienia to doba 0) oceniana jest efektywność zapłodnienia. Prawidłowo zapłodniona komórka jajowa – zygota - ma widoczne dwa przedjądrza – żeńskie i męskie. Są to pakiety genetyczne pochodzące od komórki jajowej i plemnika – jeszcze oddzielne, ale już zsynchronizowane i gotowe do utworzenia zarodka. Zapłodniona komórka ma też widoczne 2 ciałka kierunkowe, zawierające materiał genetyczny odrzucony podczas podziałów, świadczące o tym, że komórka prawidłowo ukończyła mejozę i zawiera właściwą ilość materiału genetycznego. Komórki niezapłodnione (brak przedjądrzy), nieprawidłowo zapłodnione (jedno lub trzy i więcej przedjadrzy) musza być na tym etapie zidentyfikowane. Na protokołach przy komórkach prawidłowo zapłodnionych możemy spotkać oznaczenie: 2PN, 2PB (dwa przedjądrza z ang. pronucleus, 2 ciałka kierunkowe z ang. polar body).
- podziałów zarodkowych – przez kolejne dni rozwoju zarodek dzieli się intensywnie, zwiększając budującą go liczbę komórek (tzw. blastomerów). Przez pierwsze dni komórki budujące zarodek można policzyć – w drugiej dobie zarodek powinien mieć 2-4 komórki, w 3 dobie 6-8 komórek. Niezależnie od systemu klasyfikacji zarodków liczba komórek podawana jest zawsze na pierwszym miejscu i powinna być adekwatna do oczekiwanej w danej dobie. W protokołach oprócz liczby komórek budujących zarodek podawana jest również dodatkowa ocena morfologiczna uwzględniająca stopień fragmentacji, wielkość blastomerów, wielojądrzastość blastomerów, lub inne parametry. W zależności od przyjętego systemu oceny zarodków opis zarodka podziałowego może się różnić. I tak zarodek 8 komórkowy, z równymi blastomerami i brakiem fragmentacji będzie określany jako: cl8.1 – wg rekomendacji PTMRiE 2015 (cl z ang. cleavage od stadium podziałowego, następnie liczba komórek, a po kropce ocena morfologiczna (od 1 do 3) uwzględniająca dodatkowe parametry), lub alternatywnie: 8A czy 8/1 (wg wcześniej obowiązujących nomenklatur)k,
- oceny kompakcji i blastocelizacji – od około 4 doby liczba komórek w zarodku przestaje być policzalna, zarodek przechodzi przez kolejne stadia rozwojowe – moruli i blastocysty. W czwartej dobie oczekujemy zwartej grupy komórek, nazywanej morulą. W piątej/szóstej dobie, w zarodku na etapie blastocysty można już rozróżnić grupy komórek, który losy w dalszym rozwoju się rozejdą: grupę tworząca węzeł zarodkowy, która utworzy w przyszłości struktury płodu i trofektodermę, z której komórek powstanie łożysko. W morulach oceniany jest stopień kompakcji (czyli w uproszczeniu „zbicia” komórek w jedną masę komórkową). Według rekomendacji PTMRiE zarodek 4 dniowy z pełną kompakcją będzie określony jako m.1. W blastocystach oceniane jest tempo rozwoju oraz liczba komórek w węźle zarodkowym i trofoblaście. Rozwinięta blastocysta z dużą liczba komórek w obydwu strukturach będzie według rekomendacji określona jako bl3.1.1. Często w protokołach spotyka się oryginalną nomenklaturę (wg Gardner, 1999), w której zamiast wartości liczbowych pojawiają się litery i blastocysta taka jest wtedy opisana jako 3AA. Czasami stosowane są uproszczone systemy oceny, zbierające wszystkie informacje o blastocystach w jedną – w takiej sytuacji blastocysta A to w pełni rozwinięta blastocysta, ze zwartym węzłem i dużą liczba komórek w trofoblaście.
O czym warto pamiętać czytając raport laboratorium IVF?
- nie wszystkie pobrane komórki są dojrzałe, nie wszystkie dojrzałe komórki zapłodnią się prawidłowo i nie wszystkie będą się prawidłowo rozwijać (wg opublikowanych danych można oczekiwać >75% komórek dojrzałych (z pobranych), >65% komórek zapłodnionych prawidłowo (z zapładnianych) i >40% zarodków rozwijających się do blastocysty (z zapłodnionych prawidłowo komórek),
- zarodki, które nie mają szansy na dalszy rozwój nie są podawane ani mrożone. Zarodek niezdolny do prawidłowego rozwoju wg rekomendacji PTMRiE to: taki zarodek, który nie wykazuje cech rozwoju w przeciągu kolejnych 24 godzin obserwacji (nie wykazuje podziałów komórkowych, postępu w zakresie kompaktacji i/lub blastocelizacji) oraz zarodek, w którym komórki uległy procesowi degeneracji,
- najistotniejszą dla Pacjentów informacją zawartą w protokole jest informacja dotycząca liczby i stadium zarodków podawanych (transferowanych) i przekazanych do banku komórek rozrodczych i zarodków (czyli zamrożonych i przechowywanych). Ta informacja umożliwia zaplanowanie dalszego postępowania w przypadku nieudanego transferu i/lub zaplanowanie kolejnej ciąży z wykorzystaniem zarodków zamrożonych,
- dokładna ocena zarodków ma przede wszystkim wykluczyć nieprawidłowo zapłodnione komórki, pomóc embriologowi wytypować zarodek do transferu, stanowić informację dla lekarza prowadzącego.
dr Marta Sikora-Polaczek
Kierownik Embriologii i BKRIZ
Centrum Medyczne Macierzyństwo
Literatura:
The Vienna consensus: report of an expert meeting on the development of ART laboratory performance indicators. Reprod Biomed Online. 2017 Nov;35(5):494-51
Standardy oceny komórek jajowych i zarodków - rekomendacje PTMRiE dla laboratoriów wspomaganego rozrodu, 2015
The Istanbul consensus workshop on embryo assessment: expert meeting proceedings
of an expert meeting. Hum Reprod. 2011 Jun;26(6):1270-83Gardner DK, Schoolcraft WB. In vitro culture of human blastocyst. In: Jansen R, Mortimer D (eds). Towards Reproductive Certainty: Fertility and Genetics Beyond 1999 . UK: Parthenon Publishing Carnforth, 1999:378–388.