Każda para planująca dziecko czy też lecząca niepłodność, a pewnie i każdy lekarz życzyliby sobie badania, które bez wątpliwości określiłoby jak płodna jest kobiet i jakie są rokowania na uzyskanie ciąży naturalnej lub w wyniku leczenia niepłodności. Czy hormon AMH spełnia te oczekiwania? Jaka jest jego rola w organizmie i jaka wartość diagnostyczna?
W artykule: Rola hormonu AMH w rozwoju płciowym i funkcjonowaniu gonad | Zmienność stężenia AMH w cyklu menstruacyjnym i jej znaczenie diagnostyczne | Rola stężenia hormonu AMH w planowaniu zapłodnienia pozaustrojowego | Granice prognostyczne stężenia AMH w ocenie płodności i menopauzy | Czynniki wpływające na stężenie hormonu AMH | Podsumowanie
Rola hormonu AMH w rozwoju płciowym i funkcjonowaniu gonad
Hormon antymullerowski Anti-müllerian hormone — AMH jest glikoproteinową substancją wytwarzaną w komórkach Sertolego w jądrach - gonadach męskich i komórkach ziarnistych w jajnikach - gonadach żeńskich. Pełni ważną rolę w rozwoju płciowym i rozwoju gonad obydwu płci.
U mężczyzn AMH jest odpowiedzialny za zahamowanie rozwoju żeńskich narządów płciowych w okresie embrionalnym i płodowym (powstających z przewodów Müllera - stąd nazwa hormonu AMH). Wydzielany jest przez komórki Sertolego w jądrach płodowych i utrzymuje się na stałym poziomie w okresie dziecięcym i dorosłym. Stężenie AMH u mężczyzn jest zwykle stosunkowo stabilne i może być wykorzystane jako wskaźnik funkcji jąder.
W ustroju kobiety AMH jest wytwarzany przez małe (poniżej 8mm) preantralne i wczesne antralne pęcherzyki jajnikowe, które nie reagują jeszcze na hormon folikulotropowy (FSH) tzn. są gonadotropowo niezależne. Stężenie AMH odzwierciedla wielkość rezerwy jajnikowej tych drobnych pęcherzyków jajnikowych.
Stężenie AMH rośnie od urodzenia osiągając najwyższe, względnie stałe stężenie ok. 25 roku życia kobiety po czym stopniowo spada wraz ze spadkiem liczby drobnych pęcherzyków, co dzieje się naturalnie wraz z wiekiem. Z chwilą wystąpienia menopauzy AMH jest niewykrywalny przy pomocy dostępnych testów.
Zmienność stężenia AMH w cyklu menstruacyjnym i jej znaczenie diagnostyczne
Początkowe badania i publikacje w czasopismach naukowych potwierdzały, że stężenie AMH jest relatywnie stałe podczas cyklu menstruacyjnego w związku z czym w celach diagnostycznych może być mierzone niezależnie od dnia cyklu (w przeciwieństwie do innych badań hormonalnych). Jednak nowsze badania wskazują na fluktuacje w obrębie jednego cyklu miesiączkowego: z wyższym stężeniem w fazie folikularnej i niższym w fazie lutealnej. Różnice w stężeniach są większe u młodych kobiet z wyższymi wartościami AMH, nie są jednak na tyle istotne, żeby zmieniać rekomendacje dotyczące czasu wykonywania testu, chyba że wyjściowe wyniki AMH są bardzo niskie, wtedy to może mieć znaczenie. Szczególnie gdy na tej podstawie ustalany jest rodzaj stymulacji do zapłodnienia pozaustrojowego i dawki leków.
Z powyższych informacji wynika, że AMH może być dobrym pośrednim markerem rezerwy jajnikowej rozumianej jako liczba małych (≤ 8 mm) pęcherzyków jajnikowych (preantralnych i antralnych), które są źródłem przyszłych pęcherzyków wzrastających i przedowulacyjnych.
Rola stężenia hormonu AMH w planowaniu zapłodnienia pozaustrojowego
U pacjentek planujących zapłodnienie pozaustrojowe stężenie AMH koreluje z liczbą pobranych oocytów w wyniku stymulacji hormonalnej i jest obecnie najlepszym obok AFC ( Antral Follicle Count-liczba drobnych pęcherzyków antralnych w 2-3 dniu cyklu widocznych podczas badania USG) biomarkerem umożliwiającym przewidywanie słabej lub nadmiernej odpowiedzi jajnika na stymulację i ustalenia optymalnego protokołu stymulacji a także dawki leków stymulujących do zapłodnienia pozaustrojowego. Należy jednak wspomnieć, że efekty stymulacji oparte na algorytmach biorących pod uwagę stężenia AMH nie są idealne i wymagają dalszych udoskonaleń zarówno, jeśli chodzi o dokładność testów jak i interpretację.
Natomiast przewidywanie na podstawie AMH jakości pobranych komórek jajowych, jakości powstałych zarodków oraz wyniku zabiegu zapłodnienia in vitro tzn. szansy na urodzenie dziecka nie jest wiarygodne. Na podstawie stężenia hormonu AMH nie można prognozować ani szansy na sukces ani dyskwalifikować kobiety z leczenia.
Granice prognostyczne stężenia AMH w ocenie płodności i menopauzy
Co więcej, u zdrowych kobiet, które nie są niepłodne, stężenie AMH nie koreluje z przyszłą płodnością ani czasem do uzyskania spontanicznej ciąży i nie powinno być podstawą do przewidywania płodności lub czasu wystąpienia menopauzy, dlatego oznaczanie stężenia hormonu nie powinno być stosowane jako badania przesiewowe. Podstawowym i najbardziej wiarygodnym wskaźnikiem przewidującym obniżającą się płodność nadal pozostaje upływający czas i zaawansowany wiek reprodukcyjny kobiety.
AMH może jednak grać użyteczną rolę w rozpoznaniu obniżonej rezerwy jajnikowej u kobiet z niepłodnością i ryzykiem przedwczesnej niewydolności jajników, z nowotworami, u pacjentek doświadczających uszkodzenia jajników z powodu operacji lub radioterapii. W tych ostatnich przypadkach kontrola AMH pozwala monitorować zarówno spadek stężenia hormonu po terapii jak i jego spontaniczny powrót do wyższych wartości w przypadkach naturalnego przywrócenia funkcji jajników, co czasem jest możliwe.
Czynniki wpływające na stężenie hormonu AMH
Aby poprawnie zinterpretować wynik stężenia AMH należy pamiętać, że ma na niego wpływ wiele czynników zewnętrznych.
Stosowanie doustnych hormonalnych środków antykoncepcyjnych przez okres dłuższy niż rok może odwracalnie zmniejszać stężenie AMH spowodowane zmniejszeniem liczby drobnych pęcherzyków preantralnych. Podobnie wysokie BMI (bez objawów zespołu policystycznych jajników) zmniejsza stężenie AMH. Natomiast zwiększenie stężenia witaminy D3 może zwiększyć stężenie AMH poprzez zahamowanie apoptozy (programowanej śmierci) komórek ziarnistych.
Podsumowując:
- Na pytanie czy na podstawie badania stężenia AMH w surowicy krwi można sprawdzić swoją płodność, odpowiedź brzmi: nie można!
- Test nie ma zastosowania jako badanie przesiewowe u zdrowych kobiet, ponieważ na jego podstawie nie można przewidzieć płodności ani wieku wystąpienia menopauzy.
- Stężenie AMH ma największe zastosowanie w przewidywaniu odpowiedzi na stymulację hormonalną do zapłodnienia pozaustrojowego, aby jak najlepiej dostosować rodzaj protokołu stymulacyjnego i dawki leków.
- Może również służyć do monitorowania funkcji jajników podczas różnych chorób, w tym nowotworowych i ich leczenia, które mogą być odpowiedzialne za uszkadzanie płodności.
Piśmiennictwo:
- La Marca A, Spada E, Grisendi V. Normal serum anti-Müllerian hormone levels in the general female population and the relationship with reproductive history. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2012;163:180–184. [PubMed] [Google Scholar]
- Moolhuijsen LME, Visser JA. Anti-Müllerian Hormone and Ovarian Reserve: Update on Assessing Ovarian Function. J Clin Endocrinol Metab. 2020 Nov 1;105(11):3361–73. doi: 10.1210/clinem/dgaa513. PMID: 32770239; PMCID: PMC7486884.
- Tsepelidis S, Devreker F, Demeestere I, Flahaut A, Gervy Ch, Englert Y. Stable serum levels of anti-müllerian hormone during the menstrual cycle: a prospective study in normo-ovulatory women. Hum Reprod. 2007;22(7):1837-1840. [PubMed] [Google Scholar]
- Tran N D, Cedars M I, Rosen M P. The role of anti-mullerian hormone (AMH) in assessing ovarian reserve. J Clin Endocrinol Metab. 2011;96:3609–3614. [PubMed] [Google Scholar]
- Wendy Kuohung, MD,Mark D Hornstein, MD, Robert L Barbieri, MD, Deborah Levine, MD, Kristen Eckler, MD, FACOG Female Infertility: Evaluation.2023; Up to Date
Autorką artykułu jest lek. Katarzyna Kozioł - embriolog kliniczny PTMRiE, Senior Clinical Embryologist ESHRE, lekarz specjalista w dziedzinie endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości, Dyrektor ds. medycznych Przychodni Lekarskiej nOvum
Artykuł powstał dzięki nieodpłatnej współpracy z Przychodnią Lekarską nOvum.
Artykuł powstał w ramach kampanii "Sprawdź w jakim wieku jest Twoja płodność" realizowanej dzięki wygranej w III edycji Konkursu "Grant na zdrowie - Gedeon Richter i Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej w służbie Pacjentom".
