Choroba onkologiczna, ale i leczenie mogą prowadzić do konsekwencji widocznych nie tylko w czasie terapii czy krótko po jej zakończeniu, ale niekiedy przez wiele lat po rozpoznaniu choroby nowotworowej. Walka o własne życie i zdrowie sprawiają, że chorzy tracą płodność, a tym samym szanse na posiadanie dziecka. Na szczęście są sposoby, aby przywrócić takim pacjentom nadzieję na założenie rodziny. Jak zachowuje się płodność przy chorobie onkologicznej i jak można ją przywrócić?
Jak choroba onkologiczna wpływa na płodność?
Leczenie choroby nowotworowej – niezależne od jego rodzaju – pociąga za sobą określone konsekwencje dla organizmu. Chemioterapia, radioterapia, czy przeszczep szpiku sprawiają, że chory mogą utracić szansę na posiadania potomstwa. U mężczyzn terapia może doprowadzić do znacznego pogorszenia parametrów nasienia. – W przypadku kobiet zniszczona zostaje rezerwa jajnikowa. Choć komórek jajowych „ubywa” wraz z wiekiem, to stosowane w przypadku nowotworów formy leczenia sprawiają, że komórki jajowe, które posiada pacjentka, szybciej dojrzewają i przez to się „zużywają” .
Co gorsza, wielu pacjentów nie ma świadomości szkód, które może wywołać leczenie. Często sami lekarze ich o tym nie informują. Nie mówią też o tym, że płodność można zachować. Na szczęście to powoli się zmienia. Kobiety przychodzą do gabinetów coraz lepiej wyedukowane i świadome. Coraz więcej chce też zachować płodność i móc w przyszłości starać się o dziecko.
Zachowanie płodność w chorobie nowotworowej. Jak to się robi?
U panów sprawa jest prosta – wystarczy, aby mężczyzna oddał nasienie. W przypadku kobiet cała procedura jest dużo bardziej skomplikowana. Jedną z metod pozwalających paniom zachować płodność jest pobranie tkanki jajnika, zamrożenie jej, a po zakończeniu leczenia i odczekaniu wskazanego przez lekarzy czasu, jej przeszczepienie. Dzięki temu jest szansa, że jajniki ponownie podejmą swoją pracę. Najczęściej jednak wykorzystuje się procedurę stosowaną przy zapłodnieniu metodą in vitro. – Stymuluje się taką pacjentkę, aby uzyskać możliwie jak najwięcej pęcherzyków. Następnie izoluje się i zamraża komórki jajowe. Czasami zamraża się też zarodki.
Trzeba mieć jednak świadomość, że pobranie odpowiedniego materiału będzie miało sens tylko wtedy, jeśli zabieg zostanie przeprowadzony przed rozpoczęciem leczenia. Pobranie komórek jajowych w trakcie chemii sprawia, że będą one najgorszej możliwej jakości, tj. będą po prostu uszkodzone przez leczenie, któremu podana jest kobieta.
Ogromne znaczenie ma także stopień zaawansowania choroby. W niektórych sytuacjach, gdy liczy się czas i kobieta musi zostać poddana leczeniu natychmiast, stymulacja i pobieranie komórek jajowych jest zbyt ryzykowne. W takich przypadkach w grę wchodzi jedynie wycięcie fragmentu tkanki jajnika. Niezwykle ważnym czynnikiem jest również wiek kobiety. – Liczba komórek jajowych – wraz z wiekiem bardzo spada. Tym samym każda pacjentka wymaga innego podejścia.
Zachowanie płodności u dzieci
Należy podkreślić, że w przypadku dzieci choroba oraz leczenie są równie niszczące i odbierają dziecku szanse na posiadanie w przyszłości potomstwa. Choć w ich przypadku zachowanie płodności również jest możliwe, to rodzice pochłonięci walką o zdrowie dziecka zazwyczaj o tym nie myślą. Jakie procedury stosuje się w przypadku małych pacjentów? – U dziewczynek od 11-12 roku życia, kiedy zaczynają być one dojrzałe hormonalnie – można pobrać i zamrozić komórki jajowe. W przypadku młodszych dziewczynek – jedyna możliwość, to pobranie tkanki jajnika i jej późniejsze przeszczepienie.
W przypadku chłopców od ok. 12-13 roku życia pobiera się nasienie i zamraża.
Od 1 czerwca 2024 rozpoczął program polityki zdrowotnej obejmujący procedury medycznie wspomaganej prokreacji, który obejmuje zabezpieczenie płodności na przyszłość u pacjentów leczonych onkologicznie (onkopłodność, oncofertility).
Kto może skorzystać z programu zabezpieczenia płodności na przyszłość?
Pacjenci przed lub w trakcie leczenia onkologicznego o potencjale upośledzającym płodność:
- Kobieta od okresu dojrzewania do 40 roku życia
- Mężczyzna od okresu dojrzewania do 45 roku życia
Procedury realizowane w ramach programu
W ramach Programu, pacjenci mają możliwość zamrożenia swoich komórek rozrodczych. Program zapewnia również pokrycie kosztów jednej konsultacji z onkologiem lub hematologiem. Dodatkowo, uczestnicy Programu mogą korzystać z nieograniczonej liczby konsultacji psychologicznych. Osoby potrzebujące zabezpieczenia płodności przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego są przyjmowani do Programu poza kolejnością. Przechowywanie komórek rozrodczych jest bezpłatne przez cały okres trwania Programu. Po jego zakończeniu koszty przechowywania przejmuje pacjent.
Kobieta:
- Kwalifikacja (konsultacja specjalistyczna, USG, badanie rezerwy jajnikowej – AMH, badania zakaźne przed zamrożeniem komórek jajowych, konsultacja psychologiczna)
- Stymulacja*, pobranie i zamrożenie komórek jajowych
- Przechowywanie komórek jajowych
*leki do stymulacji refundowane w ramach NFZ
Mężczyzna
- Kwalifikacja (konsultacja specjalistyczna, badanie nasienia, konsultacja psychologiczna, badania zakaźne przed zamrożeniem nasienia)
- Zamrożenie nasienia
- Przechowywanie nasienia
Jak wziąć udział w programie?
Konieczne jest skierowanie od lekarza z ośrodka onkologicznego.
Pacjenci onkologiczni przyjmowani są w programie poza kolejnością.
Autorką artykułu jest dr n. med. Joanna Kufel-Grabowska
ADIUNKT Katedra i Klinika Onkologii i Radioterapii Gdański Uniwersytet Medyczny,
członkini zarządu Polskiej Ligi Walki z Rakiem i koordynatorka projektu #MamRakaChceDziecko
Materiał edukacyjny zrealizowany dzięki wsparciu firmy Merck Polska
