Specjalistyczne Centrum Medyczne OVUM

Istnieje od 2003 roku

  • bierze udział w monitoringu Stowarzyszenia NASZ BOCIAN
  • jest Realizatorem programu refundacji in vitro
  • raportuje przeprowadzone zabiegi IUI i IVF w ramach European IVF Monitoring
  • zapoznał się z oczekiwaniami pacjentów spisanymi w postaci Standardów Pacjenckich
  • deklaruje stosowanie standardów terapeutycznych PTG SPiN i PTMR
  • personel Ośrodka uczestniczy w szkoleniach ESHRE i posiada certyfikaty ESHRE
  • zapewnia swoim pacjentom bezpośredni dostęp do opieki psychologicznej w ramach leczenia niepłodności
  • posiada certyfikat ISO i/lub CMJ
  • wykonuje badania/zabiegi w ramach NFZ:

Dane placówki

Nasza lokalizacja

Raport finalny 2015

 

Nazwa OśrodkaOvum Lublin
Data przeprowadzonego monitoringu10.03.2015

Spis treści raportu:

1. Podstawowe informacje o Ośrodku

2. Opis Ośrodka

3. Strona www Ośrodka, rzetelność informacji i przejrzystość pracy Ośrodka wobec pacjenta

4. Program refundacyjny

5. Rejestracja wizyty

6. Wizyta lekarska: przebieg wizyty

7. Opieka nad mężczyzną

8. Opieka nad kobietą

9. Umowy z NFZ

10. Prawo: umowy cywilnoprawne i prawa pacjenta

11. Prawo do intymności i obecności osoby bliskiej

12. Prawo do dokumentacji medycznej

13. Osoby niepełnosprawne i ich prawo do leczenia

14. Pary nieheteroseksualne

15. opieka psychologiczna

16. Standardy w dawstwie i biorstwie gamet oraz zarodków

17. NASZE REKOMENDACJE

18. Komentarz osrodka do raportu

1. Podstawowe informacje o Ośrodku



Ośrodek przestrzega algorytmów diagnostyczno-terapeutycznych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu oraz Sekcji Płodności i Niepłodności Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Ośrodek raportuje swoje wyniki do ESHRE oraz ma wdrożony system zarządzania jakością ISO 9001:2008. Personel Ośrodka posiada członkostwo w ESHRE, uczestniczy w szkoleniach ESHRE i posiada certyfikaty ESHRE (embriolog ma certyfikat Senior Clinical Embryologist ESHRE). Ośrodek zadeklarował znajomość „Pacjenckich standardów w leczeniu niepłodności 2014” przygotowanych przez Stowarzyszenie NASZ BOCIAN. Ośrodek nie wykonuje badań/zabiegów w ramach umowy z NFZ. W dniu przeprowadzania monitoringu Ośrodek mieścił się w starej siedzibie na ul. Staszica, obecnie zmienił lokalizację (ul. Konopnica 85F, Motycz).



Uwaga od Stowarzyszenia NASZ BOCIAN:



Zgodnie z odpowiedzią nadesłaną przez Ośrodek w odniesieniu do niniejszego raportu przekazujemy poniżej jej treść. Przyjęliśmy generalną zasadę niewłączania odpowiedzi Ośrodków w treść gotowych raportów, jednak w przypadku Ośrodka Ovum zaistniała szczególna sytuacja, ponieważ Ośrodek zmienił swoją siedzibę kilka miesięcy po przeprowadzeniu monitoringu. Z tego względu podjęliśmy decyzję o uwzględnieniu uwag Ośrodka uznając je za istotne dla pacjentów i odbiorców raportu:



Odpowiedź nadesłana  do Stowarzyszenia NASZ BOCIAN przez Ośrodek Ovum w dniu 14 września 2015 roku:



„W nawiązaniu do Raportu Cząstkowego  z dnia, informujemy co następuje:

  1. Z dniem 6 lipca 2015 roku Specjalistyczne Centrum Medyczne Ovum działa pod nowym adresem: Konopnica 85 F. Nowy obiekt powstał by zapewnić pacjentom możliwie jak największy komfort i poczucie zadowolenia. W tym momencie dysponujemy znacznie większą powierzchnią (ok 500m2): 4 gabinetami lekarskimi, salą zabiegową, salą wybudzeniową, gabinetem zabiegowym oraz punktem pobrań dla Panów. Gabinety lekarskie posiadają łazienki. W budynku znajdują się dwie łazienki ogólnodostępne (na parterze dostosowana dla osób niepełnosprawnych, oraz na piętrze). Lokal posiada platformę do przewozu osób niepełnosprawnych.
  2. Obiekt posiada również trzy pomieszczenia laboratoryjne: Pracownię Seminologiczną, Pracownię Embriologiczną oraz Pracownię Kriogeniczną (gdzie przechowywane jest materiał biologiczny poddany kriokonserwacji).
  3. Dokumentacja medyczna przechowywana jest w specjalnie do tego przeznaczonym, zamykanym pomieszczeniu  (archiwum).
  4. Obiekt posiada około 10 miejsc parkingowych przeznaczonych dla Pacjentów.
  5. Obiekt posiada również pokój dla Panów oddających nasienie, zapewniający im poczucie komfortu i dyskrecji.
  6. Zgody na procedury medyczne oraz oświadczenia pacjenckie są obecnie przeredagowywane tak by spełniały wymogi Ustawy o Leczeniu Niepłodności z dnia 31 lipca 2015 roku.”

2. Opis Ośrodka



Ośrodek mieści się na tyłach budynku wielolokalowego, w otoczeniu kamienic. Wejście do Ośrodka znajduje się w budynku w podwórzu. Do wejścia  prowadzą oznaczenia. Cały Ośrodek mieści się na parterze, na poziomie ulicy. Według informacji uzyskanych od osoby zarządzającej Ośrodkiem, jego powierzchnia wynosi ok. 100 m2.



Bezpośrednio przy wejściu znajduje się rejestracja. Pomieszczenie nie jest duże, znajduje się w nim około 10 krzeseł i stanowisko recepcyjne. Pomieszczenie pełni również funkcję poczekalni. W przestrzeni dostępnej dla pacjentów znajdują się: 1 łazienka ogólnodostępna, pokój pobrań oraz 2 gabinety lekarskie, bez dostępu do łazienek. Jeden z gabinetów jest jednocześnie salą zabiegową, w której wykonywane są zabiegi, w szczególności inseminacje, punkcje i transfery. Zarówno to pomieszczenie, jak i całość przestrzeni dostępnej dla pacjentów, sprawiają wrażenie niedostatku miejsca, co ma ulec zmianie wraz z przeprowadzką Ośrodka do większego budynku. W dniu monitoringu w rejestracji, a także w korytarzu dostępnym dla pacjentów,  stały duże pojemniki (wg wyjaśnień pracowników Ośrodka były to pojemniki na ciekły azot, który był dostarczany tego dnia). Zdaniem osoby zarządzającej pacjenci nie mogli mieć dostępu do tych pojemników, ponieważ ze względów lokalowych pacjenci udający się na wizytę lub zabieg są zawsze odprowadzani z rejestracji przez lekarza.  W obserwacji obserwatorek – pojemniki nie były niczym odgrodzone, znajdowały się w przestrzeni ogólnodostępnej i każdy mógł do nich podejść. Oprócz dużego pojemnika w rejestracji, w dalszej części korytarza znajdowało się także kilka mniejszych, na jednym z nich znajdował się opis „nasienie dawców”. Niezależnie od zawartości lub jej braku, ustawienie takiego pojemnika o takim wyglądzie i z takim napisem w ogólnodostępnym korytarzu może wywołać niepokój pacjentów lub innych osób przychodzących do Ośrodka.



W korytarzu znajdują się także szafy z dokumentacją medyczną Ośrodka (oprócz dokumentacji programu MZ, która przechowywana jest w oddzielnym, zamykanym pomieszczeniu).



Ośrodek zlokalizowany jest w strefie płatnego parkowania. Ośrodek nie dysponuje miejscami parkingowymi dla pacjentów, gdyż podwórko przed Ośrodkiem należy do wspólnoty mieszkaniowej, jest zamknięte szlabanem. W razie potrzeby, na zgłoszenie w rejestracji, umożliwiany jest krótki wjazd na podwórko, np. po to, by podjechać po pacjentkę po punkcji. W razie zgłoszenia potrzeby podjechania pod sam Ośrodek przez osobę niepełnosprawną byłaby analogicznie taka możliwość, ale zgodnie z relacją pracowników Ośrodka do tej pory nie było takiego zgłoszenia.

3. Strona www Ośrodka, rzetelność informacji i przejrzystość pracy Ośrodka wobec pacjenta



Ośrodek posiada stronę www. Strona jest dość przejrzysta, co potwierdzają pacjenci w wywiadach.  Znajdują się na niej dane teleadresowe wraz z mapką dojazdu.



W dniu przeprowadzenia monitoringu na stronie www brak było cennika badań i zabiegów wykonywanych w Ośrodku, co według zgodniej opinii pacjentów stanowiło spore utrudnienie (wypowiedź pacjentki: „Byłoby wygodniej, gdyby cennik był dostępny”). Ten brak został już uzupełniony: cennik zawierający ceny wizyt, badań, zabiegów i procedur  został umieszczony na stronie www po przeprowadzeniu monitoringu i jest dostępny na dzień sporządzenia niniejszego raportu.



Na stronie www znajduje się także spis lekarzy, położnych, psychologa oraz pracowników laboratorium. Spis nie zawiera biogramów, a zdjęcia są dostępne jedynie w przypadku personelu lekarskiego.  Dostępne są również informacje dotyczące usług świadczonych w Ośrodku (oprócz leczenia niepłodności i prowadzenia banku nasienia, Ośrodek zajmuje się także prowadzeniem ciąży i poradnictwem ginekologicznym oraz wykonuje badania laboratoryjne w szerokim zakresie). Są one umieszczone w dziale „Oferta” zawierającym wybrane, podstawowe wiadomości na temat badań wykonywanych w Ośrodku oraz leczenia niepłodności. Ponadto na stronie wskazane są rodzaje usług medycznych świadczonych w Ośrodku. Ich mocną stroną jest jasny, zrozumiały język, który objaśnia pacjentom, w jaki sposób należy się przygotować do danego zabiegu, na czym będzie on polegać i jakie dolegliwości mogą być odczuwane po zabiegu. Niektóre opisy wydają się jednak dość pobieżne (np. opis zapłodnienia pozaustrojowego sprowadza się właściwie jedynie do opisu punkcji jajników, brakuje informacji o samej procedurze, o mrożeniu zarodków, o polityce SET, o możliwych skutkach ubocznych etc.), a inne budzą pewne wątpliwości opisane poniżej:



Sytuacje gdy inseminacja ma znikome szanse powodzenia:

  • czas trwania niepłodności powyżej 7 lat
  • niedrożne jajowody;
  • znaczne osłabienie parametrów nasienia męża.

(cytat z części Oferta, zakładka Inseminacja)

 

Zgodnie z rekomendacjami NICE czas, po którym para powinna zostać skierowana do metod wyższego rzędu (IVF) wynosi dwa lata, w przypadku Rekomendacji PTMR jest to 5 lat;  brakuje informacji o znaczeniu wieku kobiety dla powodzenia inseminacji (zgodnie z Rekomendacjami PTMR po 40 r.ż. u kobiety inseminacja nie powinna być wykonywana); niedrożne jajowody są bezwzględnym wskazaniem do IVF (Rekomendacje PTMR i PTG SPiN, Program refundacji MZ). Nazywanie tych dwóch ostatnich sytuacji „znikomymi szansami na powodzenie inseminacji” zamiast „przeciwwskazaniami do wykonania inseminacji” budzi nasz niepokój, ponieważ nie pozostaje w zgodzie z treścią Rekomendacji, których stosowanie zadeklarował Ośrodek.



Jeśli idzie o politykę informacyjną Ośrodka o skuteczności zabiegów, w tym procedurę SET (transferu jednego zarodka):



Brakuje wyczerpujących informacji o skuteczności poszczególnych procedur, metodologii obliczania skuteczności oraz o polityce Ośrodka dotyczącej liczby transferowanych zarodków.



Na stronie www zostały podane wyniki statystyczne leczenia osiągnięte  w Ośrodku w latach 2010-2011, jednak bez podania metodologii (Ciąża kliniczna? Ciąża wykazana beta hcg? Wskaźnik take home baby?), ogólnie wskazano 2 grupy wiekowe: poniżej 35 roku życia i powyżej 36 roku życia.  Na stronie nie podano osobnych wyników programu refundacyjnego. Wg informacji uzyskanych od lekarza, pacjenci są informowani ustnie podczas wizyt lekarskich o skuteczności w ramach programu refundacyjnego.



Jak wspomniano, na stronie brakuje informacji dotyczącej polityki Ośrodka co do liczby transferowanych zarodków. Podane są ogólne informacje, iż część zarodków transferowano w 2 lub 3 dniu od punkcji, zaś część przenoszono w 5 lub 6 dniu po punkcji, gdy osiągnęły postać blastocysty (co pozwalało na trafniejszy wybór zarodków o największym potencjale rozrodczym). Informacja o tym, iż średnia transferowanych jednoczasowo zarodków wyniosła 1,8 na kobietę pozwala przypuszczać, iż Ośrodek na ogół wykonuje transfer dwóch zarodków. Potwierdza to informacja uzyskana od lekarza, który poinformował nas, że Ośrodek dopuszcza transfer dwóch zarodków (często na życzenie pacjentów komercyjnych), dostosowując tę decyzję do konkretnej sytuacji, zwłaszcza z uwagi na wiek pacjentki lub morfologię zarodków. Z uzyskanych informacji (od lekarza i pacjentów) wynika, że każdorazowo liczba transferowanych zarodków jest dostosowywana do indywidualnej sytuacji zdrowotnej pacjentki. Ośrodek nie wykonuje transferów 3 zarodków.



Z informacji uzyskanych od lekarza wynika także, że w przypadku wystymulowania zbyt dużej ilości pęcherzyków w trakcie przygotowań do procedury inseminacji (wg lekarza – 4 pęcherzyki i więcej), odstępuje on od przeprowadzenia inseminacji, co jest zgodne z Rekomendacjami PTMR.



Jeśli idzie o informacje pisemne udostępniane przez Ośrodek:



W Ośrodku nie są dostępne informatory na temat badań i zabiegów w nim wykonywanych. Według informacji uzyskanych od lekarza, poleca on poradniki popularnonaukowe z zakresu leczenia niepłodności.



Jeśli idzie o politykę informacji wobec pacjentów podczas procesu leczenia:



Z informacji uzyskanych od pacjentów wynika, iż pierwsza wizyta służy do określenia sytuacji pacjentów oraz postawienia diagnozy i ustalenia sposobu leczenia. W przypadku niejasności pacjenci mogli zadawać dodatkowe pytania lekarzom i ich wyjaśnienia uważali za satysfakcjonujące. Wyjątkiem była jedna rozmówczyni, która uważała, że czas poświęcany jej podczas wizyt był nie zawsze wystarczający na uzyskanie potrzebnych informacji.



Pacjenci deklarowali, że standardowo otrzymywali pisemne informacje o zalecanych badaniach/zabiegach oraz sposobie dawkowania leków na zakończenie wizyt ustalających proces dalszego leczenia.  Część pacjentów, z którymi rozmawiałyśmy, otrzymywała od lekarzy tylko ustną informację.  Pacjenci potwierdzili, iż położne udzielały informacji dotyczących sposobu wykonania zleconych badań i przygotowania się do nich.



Jeśli idzie o procedurę składania skarg:



Z informacji uzyskanych od osoby zarządzającej Ośrodkiem wynika, iż skargi można składać ustnie, pisemnie lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. W wypadku skargi kierownik zawsze proponuje osobiste spotkanie w celu wyjaśnienia sytuacji. Udziela odpowiedzi według życzenia pacjenta: ustnie (na spotkaniu) lub pisemnie. W ostatnim roku Ośrodek odnotował dwie skargi. Jedna dotyczyła odmowy wykonania zabiegu przez lekarza, druga  niepoinformowania o zmianie ceny za zabieg.



Jeśli idzie o politykę informacji o kosztach leczenia w Ośrodku:



Jak napisano wcześniej: w dniu sporządzania raportu cennik jest dostępny na stronie www. Zgodnie z informacjami otrzymanymi od osoby zarządzającej Ośrodkiem oraz od pacjentów cennik zabiegów IVF-ET jest dostępny w formie drukowanej u osób pracujących w rejestracji, wydawany jest na życzenie. Z informacji uzyskanych od pacjentów wynika, iż niektórzy z nich informacje o kosztach badań i zabiegów otrzymywali od lekarza prowadzącego, a niektórzy w recepcji.



Jeśli idzie o linię dyżurną dla pacjentów:



Ośrodek korzysta z linii telefonicznej obsługiwanej przez pracowników Ośrodka. Ponadto Ośrodek udostępnia pacjentom numery telefonów kontaktowych lekarzy prowadzących. Pacjenci mogą się kontaktować się z lekarzami poprzez rozmowy telefoniczne lub SMSy, omawiając swoje wyniki badań lub procedury medyczne, którym są poddawani.

4. Program refundacyjny



Ośrodek jest realizatorem programu refundacyjnego od 1 lipca 2013 roku. Na stronie www podane są informacje o możliwości skorzystania z programu refundacyjnego: warunki kwalifikacji (z powołaniem się na właściwe rozporządzenie Ministra Zdrowia), przyczyny wykluczenia z programu. Ponadto na stronie umieszczone są wzorce dokumentów, które muszą podpisać pacjenci przystępujący do programu, tj.:

  • Regulamin uczestnictwa w programie zdrowotnym „Program - Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego na lata 2013–2016”,
  • Formularz świadomej zgody na udział w programie zdrowotnym pn. „Program – Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego na lata 2013­–2016”
  • Oświadczenie o zapoznaniu się z regulaminem programu zdrowotnego,
  • Oświadczenie o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych. 

Podanie powyższych wzorców do publicznej wiadomości stanowi dobrą praktykę i pozwala pacjentom na wcześniejsze zapoznanie się z nimi. Informacje dotyczące programu refundacyjnego nie są jednak pełne, brakuje np. odesłania do serwisu informacyjnego Ministerstwa Zdrowia dotyczącego refundacji in vitro lub do forum Nasz-bocian.pl (dział „Narodowy Program Leczenia Niepłodności na lata 2013–2016 – pytania do ekspertów”).



Lektura strony www pozwala na ogólne zapoznanie się przez pacjentów z warunkami programu.



Zgodnie z informacjami uzyskanymi od pacjentów, wzorce dokumentów, które podpisują pacjenci po zakwalifikowaniu się do programu refundacyjnego, są im przekazywane w dniu ich podpisania, przed wizytą. Pacjenci, którzy nie zapoznali z ich treścią opublikowaną na stronie www, otrzymywali czas (wg pacjentów 20–30 minut) na zapoznanie się z nimi w poczekalni/rejestracji. Jedna z pacjentek skarżyła się, iż pośpieszne czytanie dokumentów było dla niej dyskomfortowe, ponadto nie zapewniało jej to poczucia dyskrecji („Dokumenty do programu są drukowane na papierze innego koloru i wszyscy w poczekalni wiedzą, co inni czytają i co będą podpisywać”). Z zapewnień uzyskanych w trakcie wywiadów z osobą zarządzającą Ośrodkiem, lekarzem i personelem Ośrodka pacjenci korzystający z MZ nie są traktowani inaczej niż pacjenci komercyjni. Potwierdzili to również pacjenci korzystający z programu refundacyjnego.

5. Rejestracja wizyty



Zgodnie z informacją na stronie www, w niedziele i święta Ośrodek jest zamknięty dla pacjentów, przy czym w niedziele Ośrodek prowadzi dyżur dla pacjentów poddawanych zabiegom zapłodnienia pozaustrojowego. Na wizytę można się umówić osobiście lub telefonicznie. Czas oczekiwania na wizytę jest zróżnicowany w zależności od lekarza: do jednego jest to ok. trzech tygodni, do innych ok. tygodnia. W rejestracji na jednej zmianie pracują trzy osoby, są dwa stanowiska siedzące, przy każdym stanowisku są dwa krzesła dla pacjentów. Trzecia osoba na zmianie jest - zgodnie z informacją uzyskaną od pracowników rejestracji -  „w ruchu, nie siedzi w rejestracji”. Personel wywołuje pacjentów osobiście, bezpośrednio, np. podchodzi i mówi „teraz państwa proszę do gabinetu”.



Przestrzeń rejestracji jest bardzo niewielka, znajduje się tam ok. dziesięciu krzeseł. Podczas monitoringu nie odnotowano problemu braku miejsc siedzących, ale jeden z pacjentów zgłaszał, że czasem się to zdarza.  W opinii pacjentów: „Ciasnota rejestracji i całego Ośrodka jest słabą stroną Ośrodka, wpływającą na poczucie braku intymności, prywatności”. Tym ważniejsze jest, że Ośrodek miał refleksję konieczności zaprowadzenia zmian i zdecydował się na zmianę lokalu, która ma nastąpić w wakacje (w dniu przekazywania raportu Ośrodek zmienił już swoją siedzibę). W rozmowie jedna pacjentka zgłaszała ponadto problem z odtwarzaną dość głośno irytującą muzyką (disco polo).



W poczekalni dostępna jest woda. Wyłożone są ulotki zewnętrznych podmiotów oraz czasopisma. Nie ma szatni, ale znajduje się wieszak na ubrania. Na ścianie rejestracji znajduje się tablica informacyjna ze spisem pracowników Ośrodka oraz Karta Praw Pacjenta. Cennik nie jest wywieszony, dostępny jest w recepcji na życzenie.



Pacjenci oczekujący w poczekalni mają dostęp do łazienki. W monitoringu bezpośrednim potwierdziłyśmy, iż łazienka była czysta, odpowiednio wyposażona w środki higieniczne, dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. W korytarzu przylegającym do rejestracji stoi szafa z dokumentacją medyczną. Na zewnątrz nie widać nazwisk ani innych danych, ale umiejscowienie jej w przestrzeni dostępnej pacjentom może budzić niepokój pacjentów co do zachowania poufności leczenia. Podobny niepokój mogą wzbudzić pojemniki ustawione w rejestracji i korytarzu, opisane wcześniej. Dodatkowym dyskomfortem jest to, że zajmują one i tak ograniczoną przestrzeń dla pacjentów w Ośrodku.



Wywiadowani pacjenci deklarowali, że są zadowoleni z pracy rejestracji, sposobu kontaktu i umawiania wizyt. Chwalą indywidualne podejście. Ich zdaniem: „personel stara się zachowywać dyskrecję, tak żeby inni pacjenci nie słyszeli szczegółów dotyczących ich leczenia, lecz ze względu na małą przestrzeń nie jest to możliwe”. Pacjentka chwaliła szczególnie miłą atmosferę i to, że często są świeże kwiaty w rejestracji. W obserwacji bezpośredniej potwierdziłyśmy, iż personel Ośrodka zwraca się do pacjentów Pan/Pani, co również potwierdzili pacjenci.

6. Wizyta lekarska: przebieg wizyty



Opinie lekarzy dotyczące przebiegu wizyty i poszczególnych aspektów funkcjonowania Ośrodka znajdujących się w dalszej części Raportu,  pochodzą z dwóch źródeł: od lekarza i od kierownika Ośrodka, będącego również lekarzem. Wydaje się, że obaj panowie bardzo się różnią stylem pracy i mówienia o niej, niekiedy występowały rozbieżności, które trudno było odzwierciedlić w raporcie.



 Pacjenci, z którymi rozmawiałyśmy, byli zadowoleni lub bardzo zadowoleni z opieki lekarskiej w Ośrodku. Należy zaznaczyć, że pacjentki z którymi były przeprowadzone wywiady, w większości leczyły się u jednego lekarza, który przyjmował w dniu monitoringu (jednocześnie kierownika Ośrodka). Trudno zatem powiedzieć, czy wszystkie opisane praktyki dotyczą tego jednego lekarza, czy także innych.



Schemat wizyty zdaniem lekarza wynika z: „doświadczenia oraz rekomendacji nadrzędnych”. W opinii pacjentów lekarz udzielał wystarczających, zrozumiałych informacji na temat diagnostyki, sposobów leczenia, ich skuteczności i skutków ubocznych:  „Można na ogół dopytywać dalej tyle, ile potrzeba, by zrozumieć daną kwestię”. Pacjenci postrzegali lekarza jako osobę życzliwą, zainteresowaną pacjentami w sposób wykraczający poza typowe zwyczaje czy obowiązki lekarza. Jedna z pacjentek przytoczyła historię o tym, jak skierowana przez lekarza z Ośrodka przechodziła zabieg w innej, publicznej placówce, wykonywany przez innego lekarza. Mimo to lekarz Ośrodka kontaktował się z nią, interesował stanem zdrowia i samopoczuciem pacjentki, „bardzo pomógł”.



Pacjentki deklarowały również bardzo dobry, pomocny kontakt telefoniczny z lekarzem, poprzez rozmowy i smsy: „Lekarz poświęca dużo prywatnego czasu, by wesprzeć pacjentki, doradzać w razie niepokojących objawów, nawet w nocy”, „Lekarz bardzo konkretnie nakreśla problem, bez ocen”. Zdaniem lekarza „pacjentka musi mieć poczucie kontaktu z lekarzem”.



Jednak niektóre pacjentki uważały, że wizyty są zbyt krótkie: „Chciałabym może, żeby wizyty czasami trwały trochę dłużej, żeby był czas na dopytanie”, jednak ta sama pacjentka twierdzi, że w razie pojawiających się wątpliwości może dopytać lekarza telefonicznie lub smsem. W relacji lekarza, polecał on pacjentom literaturę popularnonaukową na temat leczenia niepłodności, a także poradnik na ten temat załączony do gazety.



Dodatkowo: Kierownik Ośrodka podkreślał w rozmowie z nami: „Nie chcielibyśmy być postrzegani jako klinika in vitro”. Według jego relacji w Ośrodku większą niż gdzie indziej wagę przywiązuje się do diagnostyki oraz bardziej zachowawczych metod leczenia, metodę in vitro uznając za taką, którą należy stosować tylko w uzasadnionych przypadkach po wyczerpaniu innych możliwości (chyba że taka konieczność jest od razu): „Pierwsze postępowanie jest w kierunku jak najbardziej naturalnej pomocy w poczęciu”. Ośrodek prowadzi dużo inseminacji.  Być może taka filozofia leczenia jest zgodna z potrzebami czy światopoglądem niektórych pacjentów i właśnie ona przyciąga ich do Ośrodka. Jednocześnie może ona zniechęcać tych, którzy postrzegać ją mogą jako „marnowanie czasu reprodukcyjnego”. Wg kierownika Ośrodka 53% pacjentów zachodzi w ciążę w ciągu pół roku na skutek innych metod leczenia niż IVF.

7. Opieka nad mężczyzną



Ośrodek nie dysponuje osobnym pokojem do oddawania nasienia. Do tego celu służy pokój pobrań połączony śluzą z laboratorium. Sam pokój jest mały, ciasny. Jest wyposażony typowo dla  gabinetu pobrań: krzesło do pobierania krwi, leżanka, narzędzia do pobierania krwi itp.



Pokój jest zamykany na klucz, jednak jego funkcja może powodować, że ktoś będzie chciał się dostać, np. żeby zapytać o coś osoby zwykle tam pracujące. Niezależnie od tego, czy takie sytuacje faktycznie się zdarzają, może to powodować dodatkowy stres pacjenta. W pomieszczeniu w dniu monitoringu zauważyłyśmy krzyż, co może powodować dalszy dyskomfort pacjentów, którzy w tych okolicznościach muszą oddać nasienie drogą masturbacji, będącej procedurą nieakceptowaną przez Kościół katolicki. Połączenie pokoju z laboratorium z jednej strony pozytywnie wpływa na bezpieczeństwo procedury (bezpośrednie przekazanie materiału), z drugiej może być również niekomfortowe dla pacjentów. Jeden z pracowników stwierdził, że wie, iż materiał jest gotowy, ponieważ słyszy z laboratorium wychodzącego z pokoju obok pacjenta. Pacjenci mogą mieć - uzasadnione lub nie, ale stresujące - poczucie, że cała procedura jest słyszana w pokoju obok.



Bezpieczeństwo procedury przekazywania próbki materiału genetycznego nie wydaje się zagrożone, jest ona ustalona w taki sposób, że wszystkie jej etapy podlegają podwójnemu sprawdzeniu (co w relacji kierownictwa zostało również potwierdzone przez niedawną kontrolę z Ministerstwa Zdrowia), natomiast sposób organizacji dotyczący poczucia komfortu pacjenta należy uznać za bardzo niski. Można zastanawiać się, czy tak stresujące okoliczności oddania nasienia nie będą mieć wpływu na proces leczenia w postaci np. niemożności oddania nasienia przez pacjenta lub zniechęcenia mężczyzny do udziału w terapii i wspieraniu partnerki. Jedna z pacjentek potwierdziła, jej mąż wolał wykonywać badanie nasienia w innym Ośrodku, z uwagi na warunki wykonywania tego badania w Ovum.  Brak pokoju do oddawania nasienia zwraca tym bardziej negatywną uwagę, że Ośrodek prowadzi własny bank nasienia.



Pacjenci informowani są o możliwości oddania nasienia poza Ośrodkiem - drogą masturbacji lub podczas stosunku do specjalnej prezerwatywy bez środków plemnikobójczych, którą można kupić w Ośrodku. Z tej ostatniej możliwości pacjenci korzystają bardzo rzadko (w relacji personelu były to pojedyncze przypadki). Zdaniem i lekarza, i kierownika: „pacjenci, którzy ze względów światopoglądowych nie chcą oddawać nasienia do badania drogą masturbacji, zwykle nie korzystają po prostu z takich ośrodków”. Jeżeli jednak zdarzy się, że pacjenci ze względów światopoglądowych odmawiają oddania nasienia do badania, wtedy lekarz proponuje im inną diagnostykę, np. badanie śluzu po stosunku. Chciałybyśmy w tym miejscu zauważyć, iż oddanie nasienia do badania w drodze stosunku seksualnego przy użyciu prezerwatywy perforowanej jest zgodne z instrukcjami Kościoła katolickiego, więc warto informować o tym pacjentów i zachęcać ich jednak do wykonania bardziej miarodajnej diagnostyki nasienia.

8. Opieka nad kobietą



W Ośrodku znajdują się dwa gabinety ginekologiczne: jeden większy, pełniący jednocześnie rolę gabinetu zabiegowego, oraz drugi mniejszy, będący typowym gabinetem ginekologicznym. Jeden z nich przystosowany jest do potrzeb osób niepełnosprawnych.



Gabinety nie są połączone z łazienkami (jest jedna wspólna łazienka na korytarzu). Do badań pacjentki przygotowują się za parawanem.  Zauważamy, iż konieczność wyposażenia gabinetu ginekologicznego w dostęp do łazienki z bidetem wynika bezpośrednio z Rozporządzenia Ministra Zdrowia (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r., Szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia ambulatorium, pkt 5.). To samo Rozporządzenie reguluje również konieczność zapewnienia pacjentom po zabiegach ingerencyjnych dostęp do tzw. pomieszczenia pielęgnacyjnego, którego Ośrodek nie posiada. Po zabiegach ingerencyjnych (np. punkcjach) pacjentki odpoczywają chwilę w sali zabiegowej, a następnie na leżance ustawionej w korytarzu, osłoniętej parawanem lub w pokoju służącym do pobrania krwi do badań. Potem przenoszą się na krzesło w poczekalni.



W relacji pacjentek, personel odpowiednio opiekuje się pacjentkami po zabiegach, przychodzi do pacjentek, kontroluje ich stan i samopoczucie.

9. Umowy z NFZ



Ośrodek nie wykonuje świadczeń w ramach umowy z NFZ.

10. Prawo: umowy cywilnoprawne i prawa pacjenta



W pomieszczeniu rejestracji na tablicy ogłoszeń znajduje się Karta Praw Pacjenta.



Dla potrzeb monitoringu Ośrodek przekazał dokumenty obowiązujące pacjentów przystępujących do procedury ivf w ramach programu refundacyjnego (umieszczone również na stronie www Ośrodka; z uwagi na to, iż dokumenty są przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia, nie zostały poddane analizie, są jedynie wylistowane na końcu działu), a także następujące dokumenty, przedstawiane do podpisu pacjentom przystępującym do procedur pełnopłatnych:

  1. Zgoda na leczenie z zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu, 
  2. Zgoda na mrożenie zarodk(a)ów,
  3. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na zamrożenie oocytów,
  4. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na oddanie do adopcji zamrożonych oocytów,
  5. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na oddanie do adopcji zamrożonych zarodków,
  6. Zgoda na przyjęcie zarodka darowanego,
  7. Zgoda na inseminację nasieniem dawcy,
  8. Oświadczenie pacjenta.

Wzorce zgód wymaganych przy programie refundacyjnym oraz przy zabiegach komercyjnych wręczane są pacjentom przed wizytą, na której są podpisywane. Nie wszyscy pacjenci mieli wystarczająco dużo czasu, by móc się zapoznać z dokumentami w spokoju (zarówno z uwagi na trudne warunki lokalowe Ośrodka, jak i stres pacjentów w oczekiwaniu na wizytę lekarską). Jedna z pacjentek stwierdziła, że otrzymane wzorce zgód mogła zabrać ze sobą do domu przed podpisaniem, by zapoznać się z nimi (co uznajemy za dobrą praktykę zgodną z „Pacjenckimi standardami”), pozostali pacjenci, z którymi rozmawiałyśmy, zadeklarowali, że nie mieli takiej możliwości. Należy uznać taką praktykę za wymagającą zmiany. Pacjenci powinni mieć możliwość spokojnego zapoznania się z treścią podpisywanych dokumentów. Ponadto według relacji pacjentów nie otrzymali  oni swojej kopii podpisanych zgód, co również należy uznać za negatywną praktykę.



Pacjenci Ośrodka, którzy przystępują do procedur komercyjnych, podpisują zgody na przeprowadzenie procedur medycznych. Należy wskazać, że pełnopłatne procedury wspomaganego rozrodu, których przedmiotem jest świadczenie wysokospecjalistycznej usługi medycznej, przeprowadzane są na podstawie ustnych umów zawartych pomiędzy Ośrodkiem leczenia niepłodności, prowadzącym działalność gospodarczą w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a pacjentami. Warunki wykonania umowy w dokumentach podpisywanych przez strony określone są w zasadzie tylko co do jednej ze stron, tj. pacjentów, i precyzują tylko obowiązki i zobowiązania pacjentów; nie są wskazane zobowiązania Ośrodka, co tworzy sytuację nierównowagi stron, niekorzystną dla pacjenta.



Zgodnie z poglądami wyrażanymi w piśmiennictwie prawniczym umowy zawarte pomiędzy Ośrodkami medycznymi i pacjentami to umowy o świadczenie wysokospecjalistycznej usługi medycznej o charakterze konsumenckim. (por.: Tamara Zimna, „Zawieranie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej”: "Analizując umowę o świadczenie usług medycznych jako rodzaj umowy zawieranej bezpośrednio z pacjentem, nie sposób pominąć wymiaru konsumenckiego zawieranego kontraktu, gdzie stroną umowy jest nie tylko pacjent, lecz zarazem konsument otoczony szczególną ochroną prawną."  "Umowa zawarta bezpośrednio z pacjentem ma charakter umowy nienazwanej, do której zastosowanie znajdują odpowiednio przepisy o zleceniu (art.750 k.c. w związku z art. 734 i n. k.c.)." ).



Wobec powyższego należałoby przyjąć pogląd, iż stosunek Ośrodek–pacjent to stosunek konsumencki, a sama zgoda nie zabezpiecza należycie interesów pacjenta. Tym samym przedstawione dokumenty stanowią wzorce umów i mają do nich zastosowanie art. 384 i następne ustawy Kodeks cywilny.



Zgodnie z informacjami uzyskanymi od osoby zarządzającej, Ośrodek dopuszcza możliwość negocjacji zapisów dokumentów („Zdarza się”; osoba zarządzająca Ośrodkiem nie potrafiła jednak podać przykładu). Żaden z pacjentów, z którymi przeprowadzono wywiady w czasie trwania monitoringu, nie próbował negocjować zapisów przedstawionych im dokumentów.



Wymienione dokumenty robią wrażenie redagowanych niespójnie, przykładem może być użycie w nich nazwy Ośrodka: zgodnie z rejestrem przedsiębiorców prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy zarejestrowana nazwa Ośrodka brzmi Ovum Rozrodczość i Andrologia Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W dokumentach wymiennie używane są określenia: SCM Ovum, Ovum, SCM Ovum Rozrodczość i Andrologia, Ovum Rozrodczość i Andrologia Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Ovum Specjalistyczne Centrum Medyczne, podczas gdy spółka prawa handlowego powinna posługiwać się nazwą (firmą) ujawnioną w KRS.



Z korzyścią dla Ośrodka i pacjentów byłaby krytyczna redakcja stosowanych przez Ośrodek wzorców pod względem poprawności merytorycznej i językowej. Z uwagi na fakt, że analiza umów pod kątem formalno-prawnym stanowi tylko jeden  z celów prowadzonego monitoringu, poniżej przedstawione zostaną najważniejsze wątpliwości:



1.  Zgoda na leczenie z zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu



Według informacji otrzymanych od pracowników Ośrodka dokument ten jest wspólny dla zabiegów inseminacji oraz procedury IVF-ET. Jest to jednostronicowy dokument zawierający jedynie informację, iż Ośrodek nie gwarantuje niewystępowania u dziecka chorób lub wrodzonych wad oraz nie gwarantuje uzyskania ciąży, jej prawidłowego rozwoju ani urodzenia zdrowego dziecka, a także oświadczenie pacjentów, iż zostali poinformowani o zagrożeniach wynikających z wykonania zabiegów wspomaganego rozrodu (bez jakiegokolwiek rozwinięcia o rodzaju czy charakterze zagrożeń) i że zgadzają się na nie. Zgodę powyższą należy uznać za blankietową, która nie realizuje pacjenckiego prawa do informacji o wykonywanych procedurach ani praw pacjenta jako konsumenta. Ponadto, treść wzorca (§ 2, § 3: „SCM Ovum nie gwarantuje …”) sugeruje, iż są to oświadczenia składane przez dwie strony (Ośrodek i pacjenci), podczas gdy dokument jest podpisywany tylko przez pacjentów. Dla potrzeb monitoringu nie przekazano wzoru zgody na przeprowadzenie procedury IVF-ET, ani informacji o jego istnieniu lub nieistnieniu.



2.  Zgoda na inseminację nasieniem dawcy



1) „§ 1 – My ….. niżej podpisani upoważniamy SCM Ovum Rozrodczość i Andrologia do dokonania wyboru nasienia dawcy według własnego uznania z uwzględnieniem wypełnionego przez nas formularzu wyboru dawcy.”



„§ 7. Podpisując ten dokument pacjent oświadcza, że zrozumiał w całości treść niniejszego dokumentu i podpisując go zgadza się na inseminację nasieniem dawcy.”



Cytowany § 1 sugeruje, iż dokument zawiera zgodę wyłącznie na dokonanie przez Ośrodek wyboru nasienia dawcy. Zgoda na inseminację pojawia się w jednym z końcowych paragrafów. Wskazane byłoby takie przeredagowanie Zgody, by jej essentialia znajdowały się w jednym z głównych zapisów.



2) „§ 8. Pacjent oświadcza, że dziecko poczęte drogą inseminacji nasieniem dawcy będzie utrzymywać i traktować jak własne i nie będzie rościć żadnych pretensji do OVUM i anonimowego dawcy nasienia.”



Zgodnie z definicją umieszczoną na początku Zgody, Pacjent to dwoje pacjentów Ośrodka, kobieta oraz jej mąż (partner).



Zgodnie z art. 619 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy istnieje domniemanie, iż matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Zgodnie z art. 62 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy w związkach małżeńskich istnieje domniemanie, iż ojcem jest mąż matki. Zgodnie z art. 68 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę.  Dodatkowo w świetle obowiązującego prawa (analiza dokumentacji wykonana przed wejściem w życie Ustawy o leczeniu niepłodności) każdy mężczyzna niebędący mężem matki ma prawo wystąpić z zaprzeczeniem ojcostwa, co wynika bezpośrednio z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Art. 63, Art. 67 i Art. 69), a co sprawia, iż zapis jest bezskuteczny i złożenie oświadczenia nie obliguje przyszłego ojca do zaniechania zaprzeczeń ojcostwa, jeśli taką będzie mieć wolę. Kodeks daje mu taką możliwość i zgoda podpisywana z Ośrodkiem nie może znosić przepisów prawa wyższego rzędu.



Wobec powyższego oświadczenie zamieszczone w § 8 zgody, które składają zarówno kobieta, jak i mężczyzna, należy uznać za irrelewantne, nie niosące za sobą szczególnych skutków prawnych, gdyż rodzice zobowiązani są do utrzymywania swojego dziecka. Określenie „traktować jak własne” jest określeniem potocznym. Podobnie kolokwialnym określeniem jest „nie będzie rościć żadnych pretensji do OVUM i anonimowego dawcy nasienia.” Dawca nasienia w opisywanym Ośrodku jest zawsze anonimowy, wobec czego pacjenci nie mają z nim żadnego kontaktu. W stosunku do Ośrodka na gruncie prawa cywilnego można mówić o roszczeniach, a nie pretensjach.



Należy wskazać ponadto, iż wszelkie oświadczenia dotyczące uznania rodzicielstwa i wynikających z niego obowiązków, złożone przed poczęciem dziecka, nie mają mocy prawnej. Obowiązki rodziców wobec dziecka powstają z chwilą urodzenia żywego dziecka (dodatkowo – uznania dziecka przez jego ojca, w sposób określony przez przepisy ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w przypadku gdy rodzice dziecka nie pozostają w związku małżeńskim). Zauważamy także, iż powyższy zapis jest zapisem z użyciem języka dyskryminującego, sugerującym, iż dzieci poczęte wyniku leczenia niepłodności metodą in vitro wymagają dodatkowych aktów staranności (są gorsze niż dzieci poczęte w sposób naturalny).



3) „§ 9. Pacjent oświadcza, że nie będzie dochodził w przyszłości ewentualnych roszczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka w stosunku do Ovum i anonimowego dawcy nasienia.”



„Dziecko poczęte drogą inseminacji nasieniem dawcy będzie utrzymywać i traktować jak własne i nie będzie rościć żadnych pretensji do OVUM i anonimowego dawcy nasienia.”



Dawca nasienia w opisywanym Ośrodku jest zawsze anonimowy, wobec czego pacjenci nie mają z nim żadnego kontaktu. Na gruncie prawa cywilnego, w szczególności Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej (wstępni, zstępni), rodzeństwo oraz w szczególnych przypadkach małżonków lub byłych małżonków. Ośrodek jako osoba prawna, spółka prawa handlowego (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) nie ma możliwości pozostawania w stosunku powinowactwa lub pokrewieństwa w stosunku do pacjentów – osób fizycznych,  wobec czego nie znajdują do niej zastosowania przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego.



Przedstawiony formularz podpisują: kobieta, jej mąż (partner) oraz świadek. Wskazać należy, iż na gruncie prawa cywilnego oświadczenia woli złożone na piśmie przez osoby posiadające zdolność do czynności prawnych nie wymagają dodatkowego „uważnienia” poprzez obecność świadka. Ośrodek nie przedstawił dla celów monitoringu wzorca zgody na inseminację nasieniem męża lub partnera.

 

3. Zgoda na przyjęcie zarodka darowanego



1) Wyrażam zgodę na przeniesienie do mojej macicy …. zarodków/zarodka anonimowych dawców o dowolnej grupie krwi i czynniku Rh.”



Zwracamy uwagę, iż polityka Ośrodka  zacierania wszelkich informacji dotyczących dawców gamet lub zarodków może stwarzać wrażenie, że dopuszcza się do powstania dla pacjentów – biorców potencjalnie niebezpiecznych sytuacji, gdy istotna jest zgodność grupy krwi/czynnika Rh między matką  a płodem (np. konflikt serologiczny). Choć należy wierzyć, że lekarz podejmując decyzję dotyczącą podania zarodków konkretnej parze bierze pod uwagę konsekwencje medyczne,  to brak jakiejkolwiek informacji i wpływu na proces decyzyjny przez pacjentów  można uznać za godzący w ich podmiotowość i prawo do wyboru sposobu leczenia.



2) „Poinformowano mnie o wszelkich zagrożeniach. Poczęte tą drogą potomstwo będę wychowywała i traktowała jak własne.”



Powyższe oświadczenie podpisywane jest tylko przez pacjentkę, zaś urodzenie dziecka przez kobietę pozostającą w związku małżeńskim powoduje zastosowanie w stosunku do jej męża domniemania prawnego, iż jest on ojcem urodzonego dziecka. Wskazanym byłoby, by także mąż matki wyrażał zgodę na adopcję zarodka.



Do zapisu „Poczęte tą drogą potomstwo będę wychowywała i traktowała jak własne” mają zastosowanie uwagi wskazane w pkt 2 dotyczącym wzorca Zgoda na inseminację nasieniem dawcy.



4. Oświadczenie Pacjenta



„Ja niżej podpisany/a upoważniam / nie upoważniam do otrzymywania informacji o stanie mojego zdrowia i udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz do uzyskiwania dokumentacji medycznej także w przypadku mojej śmierci …….”



Zgodnie z art. 101 § 2 kodeksu cywilnego: „Umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.”



Wobec powyższego zapis o udzieleniu pełnomocnictwa do uzyskiwania dokumentacji medycznej także w przypadku śmierci pacjenta jest bezskuteczny, wobec niezastrzeżenia, iż pełnomocnictwo powyższe jest nieodwołalne, a powyższa nieodwołalność wynika z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.



Wobec pozostałych wymienionych dokumentów brak uwag.



Pacjenci zakwalifikowani do programu refundacyjnego podpisują dokumenty przygotowane przez Ministerstwo:

  • Regulamin uczestnictwa w programie zdrowotnym „Program - Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego na lata 2013 – 2016”,
  • Formularz świadomej zgody na udział w programie zdrowotnym pn. „Program – Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego na lata 2013 - 2016”
  • Oświadczenie o zapoznaniu się z regulaminem programu zdrowotnego,
  • Oświadczenie o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych.

Dokumenty nie były poddawane analizie w ramach monitoringu.

11. Prawo do intymności i obecności osoby bliskiej



W trakcie monitoringu potwierdziłyśmy, iż pracownicy Ośrodka starają się szanować godność i intymność pacjentów w trakcie leczenia, chociaż warunki lokalowe Ośrodka uniemożliwiają to w niektórych sytuacjach. Jak wspomniano wcześniej, w Ośrodku znajduje się tylko jedna łazienka,  jest to łazienka ogólnodostępna i nie jest bezpośrednio połączona z gabinetem lekarskim. W każdym gabinecie lekarskim aparat do badania usg oddzielony jest od pozostałej części pomieszczenia parawanem. Za parawanem pacjentki mogą się przygotować do badania, znajduje się tam także odzież dla pacjentek na czas badania (spódniczki, ochraniacze na stopy). W zgodnej relacji pracowników Ośrodka i pacjentów, wizyty nie są zakłócane nieuzasadnionym wejściem osób trzecich. W Ośrodku brak osobnego pokoju do oddawania nasienia, co zostało już opisane w części „Opieka nad mężczyzną”, a co nie sprzyja zachowaniu poczucia intymności. Według opinii pacjentów, nie jest to dla nich sytuacja komfortowa.  Brak jest odrębnego pomieszczenia pielęgnacyjnego dla pacjentek i pacjentów po zabiegach (opisane szerzej w części „Opieka nad kobietą”). Pacjentki po punkcji odpoczywają przez pewien czas na leżance w gabinecie zabiegowym, na leżance w korytarzu (osłonięte parawanem) lub na leżance w pokoju służącym do pobierania krwi do badań i zabiegów. Nie zapewnia to odpowiedniej intymności ani odpowiednich warunków do wypoczynku pacjentkom po zabiegach.



Pacjenci, którzy zgłaszają się na badanie nasienia, są dyskretnie zapraszani do badania przez pracowników Ośrodka. W zgodnej relacji pacjentów personel (rejestracja, położne) stara się zapewnić pacjentom maksimum dyskrecji i intymności, ale z uwagi na niewielką powierzchnię pomieszczenia rejestracji nie zawsze jest to możliwe.



Wg informacji uzyskanej od osoby zarządzającej Ośrodkiem oraz lekarza, personel zgadza się na obecność osoby bliskiej w trakcie wykonywanych badań, które nie są zabiegami medycznymi oraz w trakcie wizyt lekarskich. Osobą bliską może być mąż/partner, osoba z rodziny lub niespokrewniona. Z informacji uzyskanych w trakcie wywiadów z pacjentami wynika, że po zabiegach osoba bliska (mąż lub partner) mógł towarzyszyć pacjentce.  Lekarz w rozmowie z nami zadeklarował, że nie tylko dopuszcza, lecz także zachęca do obecności osoby bliskiej w trakcie takich procedur jak transfer zarodka czy inseminacja. Nie wszyscy pacjenci byli informowani o możliwości obecności osoby bliskiej podczas zabiegu. Informacji tych udzielała najczęściej jedna z położnych.



Pacjentkom, z którymi przeprowadzano wywiady, osoby bliskie nie towarzyszyły podczas zabiegów, nie towarzyszyły one także swoim partnerom podczas wykonywanych im badań.

12. Prawo do dokumentacji medycznej



Wg informacji uzyskanej od osoby zarządzającej Ośrodkiem, sposób wydawania dokumentacji medycznej pacjentom ustalony jest zwyczajowo. Dokumentacja medyczna pacjenta wydawana jest na jego pisemne żądanie złożone osobom zajmującym się obsługą pacjenta. Jeśli dotyczy procedury przebytej przez małżonków lub partnerów, wymagana jest zgoda współmałżonka lub partnera,  chyba że odpowiednia zgoda została już udzielona wcześniej i znajduje się w dokumentacji medycznej. Jeśli żądanie dotyczy wydania epikryzy z dotychczasowego leczenia, przygotowanie dokumentu trwa do 7 dni. Jeśli żądanie dotyczy wydania wyciągu z historii leczenia, dokument przygotowywany jest niezwłocznie (w praktyce do kilku dni, często „od ręki”). Dokumentacja wydawana jest zawsze po uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego lub kierownika Ośrodka.



Pacjenci, którzy występowali do Ośrodka o dokumentację, potwierdzili, iż była wydawana sprawnie, oczekiwali na jej wydanie około 2–3 dni.

13. Osoby niepełnosprawne i ich prawo do leczenia



Ośrodek jest dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych lub z ograniczeniami ruchu: w budynku brak wysokich progów, łazienka również jest przystosowana dla potrzeb osób niepełnosprawnych. W gabinecie obok fotela ginekologicznego sterowanego elektronicznie (możliwość opuszczenia, aby pacjentka z ograniczeniami ruchu mogła z niego skorzystać) znajduje się także leżanka, na której pacjentka niepełnosprawna może zostać zbadana przy pomocy aparatu usg.

14. Pary nieheteroseksualne



Monitoring odbywał się w marcu 2015 roku, kiedy nie obowiązywała jeszcze Ustawa o leczeniu niepłodności wykluczająca osoby homoseksualne i kobiety samotne z prawa do leczenia niepłodności. W związku z powyższym obserwacji monitoringowej poddano również sytuację obu tych grup oraz ich dostęp do leczenia i sposób traktowania tej kwestii przez każdy z ośrodków. Włączamy tę część do raportu pomimo zmiany prawa, jaka nastąpiła w trakcie projektu, uważając mimo wszystko te obserwacje za cenne dla pacjentów i uzupełniające obraz funkcjonowania Ośrodka.



Podczas monitoringu nie spotkano się z przykładami dyskryminacji pacjentów z uwagi na orientację homoseksualną. Według lekarza na przestrzeni wielu lat pojawiły się pojedyncze  przypadki par jednopłciowych korzystających z leczenia. W relacji lekarza raz zdarzyło się, że pacjentce towarzyszyła inna osoba niż partner/partnerka: była to wskazana przez pacjentkę przyjaciółka i towarzyszyła ona pacjentce podczas wizyt. Z informacji uzyskanych od osoby zarządzającej Ośrodkiem oraz lekarza nie można jednoznacznie wnioskować na temat dostępności leczenia dla par nieheteroseksualnych oraz osób samotnych. Wg relacji lekarza pary homoseksualne bardzo rzadko korzystały z oferty Ośrodka.

15. Opieka psychologiczna



  Ośrodek współpracuje z psychologiem. Wizyty umawiane są w rejestracji na zgłoszone zapotrzebowanie pacjentów. Ośrodek zapewnia 2 bezpłatne wizyty przeznaczone dla wszystkich pacjentów (tj. 2 bezpłatne wizyty miesięcznie przypadają na wszystkie zainteresowane osoby; gdyby zapotrzebowanie wyniosło więcej niż dwie wizyty, trzecia będzie pełnopłatna), ale w relacji kierownictwa nawet ten limit bywa niewykorzystywany. Średnia miesięczna liczba konsultacji psychologicznych w Ośrodku wynosi około czterech.



Psycholog nie jest częścią zespołu, nie prowadzi szkoleń dla personelu. Wg kierownictwa, takie szkolenia planowane są po przeprowadzce do nowej siedziby - w obecnej nie ma miejsca, gdzie można by je przeprowadzić. Konsultacje psychologiczne odbywają się w mniejszym gabinecie ginekologicznym, psycholog nie ma swojego oddzielnego gabinetu.



Informacja o dostępności konsultacji psychologicznych wraz z nazwiskiem psychologa dostępna jest na stronie internetowej. Psycholog proponuje pomoc w dość szerokim zakresie: od problemów w  leczeniu niepłodności, problemów po utracie dziecka, po wsparcie w rozwoju małego dziecka. Lekarz nie jest skłonny korzystać ze szkoleń psychologicznych, tzw. „miękkich”, czyli dotyczących komunikacji z pacjentami, pomocy w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi: „Na moim etapie nie ma potrzeby. Nawet bym nie poszedł”,  „Nie potrzebuję psychoanalizy po 20 latach pracy”.



Zgodnie z relacją położnej: „w zależności od potrzeby  sama kontaktuję się z psychologiem”. Czasem pacjentka pyta o możliwość konsultacji psychologicznej: „Zazwyczaj same nie wychodzimy z propozycją”.



Zgodnie z relacją pacjentki: „nie korzystaliśmy z konsultacji psychologa, nie informowano nas o niej. Sama nie czuję takiej potrzeby, ale dobrze, żeby w każdej klinice była możliwość”. Inna pacjentka: „Nie proponowano nam konsultacji psychologa ani nie informowano o takiej możliwości.”



Nie zaobserwowano aktywnego zachęcania pacjentów do korzystania z pomocy psychologicznej. Wydaje się, że udział psychologa w pracy Ośrodka jest znikomy.

16. Standardy w dawstwie i biorstwie gamet oraz zarodków



Monitoring prowadzono w okresie sprzed obowiązywania Ustawy o leczeniu niepłodności, dlatego wiele z naszych obserwacji odnosi się do polityki jawnego dawstwa i wyboru dawców, które obecnie są prawnie zakazane. Mimo to włączamy te uwagi do raportu, ponieważ nadal pozostają integralną częścią „Pacjenckich standardów w leczeniu niepłodności” i odnoszą się również szerzej do rekomendacji europejskich (ESHRE 2001, ESHRE 2015).



W Ośrodku prowadzone są następujące typy dawstwa: dawstwo nasienia, międzypacjenckie dawstwo komórek jajowych i zarodków. Ośrodek prowadzi własny bank nasienia.  Rekrutacją dawców zajmują się lekarz i embriolog, nie jest w nią włączany psycholog. Zgodnie z relacją personelu: „dawcy sami się zgłaszają”, „jest nadmiar chętnych”.  Rozmowę kwalifikacyjną prowadzi lekarz-szef Ośrodka. Weryfikuje także cechy psychologiczne: „np. czy pacjent nie jest neurotyczny, o niskiej inteligencji”. Zwracamy uwagę, iż ocena psychologiczna dawcy nie mieści się w kompetencjach personelu medycznego niezależnie od jego doświadczenia w leczeniu niepłodności. Dawczynie międzypacjenckie są rekrutowane w procesie leczenia, jeśli lekarz widzi, że jest dużo komórek w trakcie stymulacji. Dawstwo komórek jajowych w Ośrodku, zgodnie z informacjami uzyskanymi od personelu, jest jednak rzadkie. Komórki dawczyni są mrożone maksymalnie po cztery i całość zamrożonego materiału przekazywana jest jednej parze. Bardzo rzadko zdarza się, według kierownictwa,  by tych nadmiarowych komórek dawczyni było więcej niż cztery. Jest to związane z polityką Ośrodka dotyczącą prowadzenia „lekkich stymulacji hormonalnych”.



Dawstwo w Ośrodku jest wyłącznie anonimowe. Nie ma możliwości kontaktu pomiędzy biorcami i dawcami także w wypadkach uzasadnionych medycznie. Lekarz: „albo jest anonimowe, albo nie. Inaczej stracimy w Polsce wszystkich dawców”.



Doboru dawcy do biorcy dokonuje lekarz wraz z szefem laboratorium, embriologiem. Dobór następuje na podstawie cech fenotypowych i grupy krwi. Samodzielny dobór przez biorców z listy jest wykluczony w związku z zagrożeniem ujawnienia danych osobowych. Ośrodek zbiera i udostępnia pacjentom następujące dane: grupa krwi, cechy fenotypowe, wykształcenie, grupa wiekowa, liczba posiadanych własnych dzieci.



Lekarz twierdzi, że co do jawności dawstwa „każda para musi zdecydować”, jednocześnie jednak sugeruje anonimowość dawstwa ze względu na dobro dziecka: „także w rodzinie raz jest dobrze, potem się pokłócimy i są problemy, a krzywdę ponosi dziecko”. Zauważamy, iż nie jest to zgodne z rekomendacjami ESHRE 2001 i ESHRE 2015, zgodnie z którymi w proces dawstwa powinien być włączony psycholog zarówno na poziomie rekrutacji, jak i na poziomie konsultacji dawców/biorców, a personel medyczny nie powinien w żaden sposób wpływać na decyzję pacjentów co do ich wyborów jawności/tajności wobec własnych dzieci (non-directive counselling).



Ośrodek nie gromadzi rozszerzonych nieidentyfikujących danych o dawcach. Według lekarza: „nie ma czegoś takiego jak dane nieidentyfikujące, nawet zdjęcie z dzieciństwa może okazać się identyfikujące”. Na życzenie pacjentów jest możliwość skorzystania z zewnętrznych banków nasienia - do tej pory wg lekarza był jeden taki przypadek. W wypadku dawstwa/biorstwa zarodków, nie udostępnia się biorcom żadnych danych na temat dawców, nie ma  określonych kryteriów doboru, nawet medycznych (grupa krwi lub czynnik Rh). Na dobór zarodków pacjenci nie mają żadnego wpływu. Może to budzić ich niepokój co do potencjalnych powikłań w leczeniu.



Ośrodek limituje liczbę potomstwa jednego dawcy nasienia, ale pojawiły się rozbieżności w tej kwestii w zależności od rozmówcy: według kierownictwa limit potomstwa wynosi czworo dzieci przypadających na jednego dawcę,  według lekarza jest to sześcioro dzieci. Można zarezerwować nasienie w celu wykorzystania go w staraniach o kolejną ciążę w celu zapewniania rodzeństwa spokrewnionego genetycznie. Jest to nieodpłatne, co podkreślamy jako dobrą praktykę wobec pacjentów-biorców.

 

Lekarz informuje o czasie oczekiwania na gamety/zarodki: w wypadku nasienia, jest ono dostępne od razu, w wypadku oocytoów i zarodków lekarz po konsultacji z laboratorium podaje prawdopodobny czas oczekiwania.



Pacjenci – dawcy komórek jajowych i zarodków według osoby zarządzającej nie są zazwyczaj konsultowani przez psychologa (jest taka możliwość „na życzenie”). Zgodnie z relacją lekarza, wszystkim biorcom sugeruje on skorzystanie z porady psychologa, gdyż: „takie pary zwykle są bardziej obarczone niepowodzeniami”. Lekarz poinformował nas ponadto, że sugeruje dawcom oocytów i zarodków konsultacje psychologiczne, ale: „nie są zainteresowani”.



Podczas monitoringu nie rozmawiałyśmy z pacjentami korzystającymi z dawstwa, więc nie jesteśmy w stanie zweryfikować powyższych informacji.

17. NASZE REKOMENDACJE



Zamieszczamy nasze rekomendacje w dwóch osobnych działach: dobrych praktyk oraz rekomendacji



Dobre praktyki:

  1. Kontakt z lekarzem jest mocną stroną Ośrodka w zakresie, w którym byłyśmy w stanie to zaobserwować. W Ośrodku panuje miła atmosfera.  Pacjenci nie są anonimowi, ich historie są dobrze znane personelowi. Niektórzy pacjenci wracają mimo wielokrotnych niepowodzeń, twierdząc, że ufają przyjmującemu tu lekarzowi, polecają też Ośrodek innym pacjentom, co stanowi najlepsze świadectwo życzliwych relacji pomiędzy personelem i pacjentami;
  2. Położne uważają współpracę z kierownictwem i lekarzami za dobrą, ich inicjatywy (np. dotyczące zamówienia odzieży jednorazowej) są brane pod uwagę. Zwracamy uwagę na ten aspekt, ponieważ komfort pracy położnych i pielęgniarek, wyrażający się w szacunku do nich, jest bardzo ważny również dla pacjentów;
  3. Pacjenci zgodnie chwalą pracę rejestracji, zwracając uwagę na poczucie „zaopiekowania” i dokładanie chęci, aby zapewnić pacjentom najwyższą dyskrecję, jaka jest możliwa w obecnych warunkach lokalowych;
  4. Uwagę zwraca także możliwość nieodpłatnego zarezerwowania nasienia dawcy na przyszłość, jeśli para ma już jedno dziecko urodzone dzięki materiałowi genetycznemu konkretnego dawcy. Jest to rzadka praktyka w polskich Ośrodkach i zasługująca na zdecydowane pozytywne podkreślenie (w większości ośrodków rezerwacja nasienia jest odpłatna).

Rekomendacje:

  1. Sugerujemy poprawę infrastruktury Ośrodka, bez której niemożliwe jest zapewnienie leczenia zgodne ze standardami, w szczególności przestrzegania prawa do intymności. Na szczególną uwagę w tym względzie zasługują pokój do oddawania nasienia, pomieszczenie pielęgnacyjne dla osób po zabiegach i łazienki przylegające do gabinetów. UWAGA W DNIU ODDAWANIA RAPORTU: Ośrodek zmienił lokalizację i obecnie dysponuje już większą powierzchnią. Nie byłyśmy w nowej siedzibie Ośrodka, więc nie możemy tego zweryfikować, ale pokazano nam prezentacje projektów wnętrz. Zgodnie z nimi nowy budynek ma być duży (500 m2), oddzielny, przeznaczony tylko na potrzeby Ośrodka. Jedno piętro ma być przeznaczone wyłącznie dla pacjentów leczących niepłodność. Ma być w nim m.in. 7 gabinetów lekarskich, pokój do oddawania nasienia. Przed budynkiem ma się znajdować własny parking na 20 samochodów.
  2. Rekomendujemy zwiększenie roli psychologa i zakresu opieki psychologicznej: aktywne proponowanie pacjentom skorzystania z pomocy psychologicznej, rozważenie udziału psychologa w szkoleniach czy wewnętrznych zebraniach personelu,  współpracę lekarzy z psychologiem.
  3. Sugerujemy umieszczenie na stronie WWW informacji o internetowych grupach wsparcia dla pacjentów i korzystanie z tego źródła również w pracy z pacjentami, szczególnie że część funkcjonujących serwisów pacjenckich podlega ścisłej moderacji merytorycznej i jest prowadzona w zgodzie z rekomendacjami medycznymi PTG i PTMR , więc stanowi rzetelne i wiarygodne źródłoinformacji ( www.nasz-bocian.pl, www.powiedziecirozmawiac.pl, www.nieplodnoscboli.pl);
  4. Rekomendujemy listę publikacji, którą warto uwzględnić na stronie www dla pacjentów:

Poradniki:

Zajść w ciążę. Przewodnik dla par, Piotr Pierzyński, Wydawnictwo CMR
Jak szybko zajść w ciążę, Christopher Wiliams, Wydawnictwo Purana
Niepłodność. Pomoc medyczna i psychologiczna, Bogna Pawelec, Wojciech Pabian, Wydawnictwo Słowa Smak
Opowieści terapeutyczne o niepłodności, Bogda Pawelec, Wydawnictwo Feeria
Drogi ku płodności, wszystko o leczeniu, diagnostyce i metodach wsparcia w niepłodności, pod red. Zacharek, Wydawnictwo Zacharek Dom Wydawniczy
Kiedy dziecko każe na siebie czekać, Marie Mornet, Michel Mornet, Wydawnictwo Esprit
 

Publikacje popularnonaukowe i beletrystyka:

Doświadczenie In Vitro. Niepłodność i nowe technologie reprodukcyjne w perspektywie antropologicznej, autorzy: Magdalena Radkowska-Walkowicz, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Płodność. Powrót do źródeł, Małgorzata Zimoń, Marcin Zimoń, Wydawnictwo Inspiracje
O śmierci, seksie i metodzie in vitro, Zdzisława Piątek, Wydawnictwo Universitas
Dzieci z chmur. Opowieść o adopcji i macierzyństwie, Justyna Bigos, Beata Mozer, Wydawnictwo Nasza Księgarnia
Dawanie życia. Problemy wspomagania rozrodu człowieka, pod red. Janusza Gadzinowskiego, Janusza Wiśniewskiego i Leszka Pawelczyka, Wydawnictwo Filozofia i Logika
Dziecko ze szkła. In vitro – moja droga do szczęścia, Dagmara Weinkiper-Halsing, Wydawnictwo E-media
Niepłodność, Seli Emre, Wydawnictwo Urban & Partner
Niepłodność. Szkoła przetrwania, Judith C. Daniluk, Wydawnictwo Sensus
Płodność, niepłodność, bezpłodność, Kaye Philippa, Wydawnictwo PZWL
 

Publikacje naukowe:

Niepłodność i rozród wspomagany, pod red. Jerzego Radwana i Sławomira Wołczyńskiego, Wydawnictwo Termedia
Algorytmy diagnostyczno-lecznicze w niepłodności, pod red. Sławomira Wołczyńskiego i Michała Radwana, Instytut Medycyny Pracy
Niepłodność. Zagadnienie interdyscyplinarne, pod red. Emilii Lichtenberg-Kokoszki, Oficyna Wydawnicza IMPULS
 

18. Komentarz oŚrodka do raportu

Data wypełnienia ankiety
Zobacz ankietę
Zobacz ankietę
Zaloguj się aby wypełnić ankietę.